De Friese vaarwegen zijn van groot economisch belang voor de provincie. Vaarwegbeheer zorgt ervoor dat vaarwegen in stand worden gehouden. Het aanwijzen van vaarwegbeheerders is een taak van Provinciale Staten. In 2014 is de overdracht Friese vaarwegen voor de ‘vaarbak’ geregeld. In opdracht van Provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân en de Friese gemeenten werkt Weusthuis en Partners vanaf medio 2016 aan het proces om het beheer en onderhoud van de ‘oevers’ van de Friese vaarwegen te regelen.
De Friese vaarwegen zijn van groot economisch belang voor de provincie. Niet alleen vervullen ze een toeristisch-recreatieve functie, ook hebben ze een belangrijke taak in de aan- en afvoer van water. De afgelopen jaren is via Het Friese Meren-programma veel geïnvesteerd in het vaarwegstelsel. In 2009 is de Waterwet van kracht geworden. In de Waterwet is geregeld dat Provinciale Staten vaarwegbeheerders aanwijzen en dat vaarwegbeheer doelmatig geregeld moet worden. Van 2011 tot 2014 heeft Sytse Kroes het proces begeleid om tot overdracht van vaarwegen te komen. Dit heeft in 2014 geleid tot bestuurlijke besluitvorming bij de provincie waarbij alleen het beheer en onderhoud van de ‘vaarbak’ provincie breed geregeld is. Het beheer en onderhoud van de oevers is destijds vanwege de grote (financiële) belangen uitgesteld.
Medio 2016 is Weusthuis en Partners gevraagd om het proces te begeleiden om te komen tot overdracht van het oeverbeheer. Sytse Kroes en Andreas Hartman hebben dit proces samen opgepakt in opdracht van de provincie, Wetterskip Fryslân en de Friese gemeenten. Er is gewerkt aan het in beeld brengen van mogelijke toedelingsvarianten voor het beheer en onderhoud van de oevers. Dit is verwerkt in een Startnotitie en Achtergrondrapportage. In april 2018 hebben Provinciale Staten van Fryslân ingestemd met de Startnotitie en aangegeven vier varianten verder te willen uitwerken.
"Achter iets wat ogenschijnlijk gemakkelijk en geregeld lijkt, blijkt een hele wereld schuil te gaan. Het is complex vanwege de vele belangen, de omvang in kilometers en het geld dat ermee gemoeid is. Het is daarom van belang dat we alle aspecten goed uitzoeken en vastleggen. Daarin kan ik mijn energie en talenten zeker kwijt. "Andreas Hartman
Vervolgens zijn wij gevraagd de procesbegeleiding van de uitwerking van deze varianten op te pakken. Daarbij is een stevige organisatiestructuur neergezet met een stuurgroep, een opdrachtgeversoverleg en diverse werkgroepen. In deze constellatie hebben wij de gevraagde vier varianten plus een vijfde variant op hoofdlijnen uitgewerkt: wat betekent ieder variant qua arealen en kosten voor iedere partij. Op basis hiervan is door ons een voorkeursvariant geformuleerd, welke door de stuurgroep is overgenomen in een bestuurlijk voorstel. Dit voorstel is vervolgens in januari 2021 vastgesteld door Provinciale Staten.
Daarna is Weusthuis en Partners gevraagd het voorstel van de stuurgroep (variant 5) verder uit te werken en te komen tot een definitief voorstel voor het beheer en onderhoud van de oevers langs de Friese vaarwegen.
Dit heeft geresulteerd in een beslisboom en een beheer- en onderhoudskaart met wie waarvoor verantwoordelijk is. De provincie verantwoordelijk voor de oevers langs beroepsvaarwegen. Het waterschap is dat voor oevers die van belang zijn voor de waterkwaliteit of waar relatief veel stroming is. Ligt een oever langs openbaar terrein in de bebouwde kom, dan is de gemeente aan zet. Dan blijven er nog oevers over waarvan het de verantwoordelijkheid is van particulieren of andere instanties. In bepaalde gevallen betaalt de overheid wel mee aan het onderhoud, via een subsidiefonds. Deze beslisboom en beheer- en onderhoudskaart zijn inspraakrijp verklaard door de provincie, Wetterskip Fryslân en de gemeenten en hebben inmiddels in de inspraak gelegen. Momenteel worden de reacties verwerkt om te komen tot een definitief voorstel. Naar verwachting vindt de besluitvorming hierover in maart 2024 plaats in Provinciale Staten.
Parallel daaraan wordt gewerkt aan een samenwerkingsovereenkomst tussen de verschillende betrokken partijen en worden via een subsidiefonds een aantal subsidieregelingen ontwikkeld waarbij mensen in bepaalde situaties subsidie kunnen krijgen voor het uitvoeren van onderhoud aan bepaalde oevers.
In Fryslân ligt zo’n 880 kilometer aan vaarwegen. Dat is 1.760 kilometer aan oevers. De afgelopen decennia is fors geïnvesteerd in het Friese vaarwegennetwerk. Goede afspraken over het onderhoud, ook van de oevers, dragen bij aan de instandhouding van dit netwerk. Daarnaast breken we een lans om afscheid te nemen van ad hoc afspraken over oevers en de discussie te focussen op een duurzamere instandhouding ervan.
Mug Ingenieursbureau heeft ten behoeve van het project een analysemodel gemaakt waarmee de functies/ belangen langs vaarwegen in beeld gebracht konden worden en waarmee verschillende toedelingsvarianten konden worden doorgerekend. Verder hebben zij een online viewer gebouwd waarmee de definitieve toedeling geregeld kan worden.